|
Interview met
Victor & Victoria Trimondi door Edi Goetschel voor het tijdschrift YABYUM - november 1999
[Het interview is ook te vinden onder
http://www.yabyum.ch/archiv/sze01201.htm. Daar is ook een discussie te
vinden over "Den Schatten des Dalai Lama"]
GEGRONDE
TWIJFEL
Het Tibetaanse Boeddhisme geldt in het Westen als voorbeeld van
vreedzaamheid, Tantra als inherent 'heilige seks'. Het boek 'Der Schatten des Dalai Lama' van
Victor en Victoria Trimondi schetst een totaal ander beeld. Aan YABYUM
geven ze een nadere uitleg van hun belangrijkste punten van kritiek: de
militante machtspolitiek van de Dalai Lama, seksuele magie en verachting
van vrouwen.
YABYUM:
Uw
kritische verhandeling over de Dalai Lama, het Tibetaanse Boeddhisme en de
daaraan gelieerde politiek beslaat een dikke pil van meer dan 800 pagina's.
Wat was de aanleiding om zo breed en diep in deze
problematiek te duiken?
Victor en Victoria Trimondi:
Toen wij vijf jaar geleden begonnen aan
het onderzoek voor ons boek, hadden wij een positieve houding ten
opzichte van het Tibetaanse Boeddhisme. Zoals veel mensen dachten we dat de
Dalai Lama de sociaal-politieke en individuele waarden die ook ons aan het hart liggen, moedig en met
overtuiging naar voren brengt: vreedzaamheid, mededogen met alle lijdende
wezens, het overwinnen van elke beperking naar klassen en rassen,
ecologisch bewustzijn, vrijheid van het individu, te boven komen van het
denken in vijandbeelden, gemeenschapszin, sociaal engagement, interreligieuze
dialoog, interculturele ontmoeting, en nog veel meer zaken.
We voelden ons in het bijzonder aangetrokken door het Tantrisme, de
eigenlijke kern van het Tibetaanse Boeddhisme. Hier leek eindelijk een
religie te bestaan, die de gelijkberechtiging van de geslachten serieus nam
en die Eros niet uit de sacrale ruimte verbande, maar hem juist in het
centrum daarvan stelde.
Maar we waren niet slechts door de ideeëngeschiedenis met de Dalai Lama
verbonden. Als uitgever heb ik boeken van hem gepubliceerd en verschillende
symposia en grootschalige manifestaties voor hem georganiseerd. In 1982
bracht ik hem met een klein propellervliegtuig van Parijs naar de
Frankfurter Buchmesse. Het vliegtuigje kwam in een storm terecht en zwaaide
gevaarlijk heen en weer. Alle inzittenden,inclusief de Dalai Lama, trokken
wit weg. Zulke uiterst gespannen momenten in het leven scheppen een band en
een weliswaar losse maar echte vriendschap kwam tot stand.
We waren bijzonder gecharmeerd door de religieuze tolerantie van 'Zijne
Heiligheid'. Nooit of te nimmer eiste de XIV-de Dalai Lama dat mensen de
hun vertrouwde religie in de steek te laten en zich aan te sluiten bij het
Boeddhisme. Integendeel, hij waarschuwde dringend niet van religie te
wisselen en hij benadrukte steeds opnieuw dat het juist de plicht van ieder
is om het geloof dat hij wil aannemen grondig te onderzoeken en het uiterst
sceptisch en met een uiterst kritische geest te benaderen en pas daarna een
beslissing te nemen.
En dat
heeft u gedaan?
Precies dat hebben we gedaan! Met de bedoeling om in het Tibetaanse
Boeddhisme een spirituele leer te ontdekken, die antwoord geeft voor de
oplossing van onze wereldproblemen, hebben we ons bezig gehouden met de
grondslagen van het Boeddhisme, de Tantrische teksten, de geschiedenis van
het Tantrisme en de biografieën van de vroegste Tantristen, en daarnaast de
geschiedenis van Tibet, van de Dalai Lama's en de politiek van de Tibetanen
in Ballingschap.
Het resultaat was meer dan ontnuchterend en bracht ons tot een volledige
herziening van onze visie tot dusver. In plaats van een vreedzame en
tolerante cultuur, troffen we een krijgszuchtige en agressieve cultuur;
waar we vrouwvriendelijkheid en gelijkwaardigheid van de geslachten
verwachtten, maakten we kennis met een systeem dat de onderdrukking en
uitbuiting van vrouwen met raffinement op de spits dreef.
Onderdrukking van andersdenkenden, despotisme, gebrek aan tolerantie, een
grenzeloze machtsobsessie, demonisering en angst als politieke middelen,
verachting van alles wat menselijk is - dit alles, waaraan we niet gedacht
hadden, moesten we tot onze schrik ontdekken in de teksten, de rituelen en
de geschiedenis van deze religie. Voor ons was de ontdekking van de
schaduwzijden van het Tibetaanse Boeddhisme verbonden met een tijdelijke
persoonlijke crisis - want we moesten afscheid nemen van een door ons tot
dan toe positief gewaardeerde cultuur en van een hooggewaardeerd mens, een
spiritueel voorbeeld en een persoonlijke vriend.
Hoe bent
u bij uw onderzoek te werk gegaan?
Ondertussen is een omvangrijk bronnenmateriaal over het Tibetaanse
Boeddhisme in vele Europese talen beschikbaar. Het merendeel van de hogere
en hoogste Tantra's is wereldwijd door de meest gekwalificeerde Tibetologen
vertaald en in veel gevallen door Engelstalige lama's geautoriseerd. In
methodologisch opzicht hebben we ons niet beperkt tot een klassieke
tekstkritiek. Dat was ook nooit onze bedoeling, omdat wij een
cultuurkritische en dieptepsychologisch werk en niet een Tibetologische verhandeling
tot stand wilden brengen. Omdat het in het geval van het Tibetaans
Boeddhisme gaat om een mythologisch systeem - wat niet algemeen bekend is -
is het niet toereikend om dit systeem
simpelweg te beschrijven.
We hebben ons laten beïnvloeden door een principe van de moderne etnologie.
Om een mythe te begrijpen, om zijn 'logica' te vatten - en daarover waren
etnologen van de meest verschillende richtingen het met elkaar eens - men
moet in de 'bankring' van de mythe treden, maar zonder zelf in de 'ban' te
komen. Pas dan kan de zingeving van een mythe vertaald worden in een
wetenschappelijke taal.
U stelt in uw boek verschillende onderwerpsgebieden ter discussie, de
militante Shamballa-mythe bijvoorbeeld die tot doel heeft een
Boeddhocratisering van de wereld of de onderdrukking en het misbruik van
vrouwen in het Tibetaanse boeddhisme. Welke betekenis heeft het onderwerp
Tantra?
Het Tantrisme behandelt een zeer gevoelig onderwerp, namelijk dat van de
rol van de geslachten in de sacrale ruimte. In alle patriarchale religies
werd de vrouw al eeuwen geleden verbannen uit de mysteries. De centrale
maatschappelijke posities - als 'priesters' of als 'politici' - werden
principieel ingenomen door een mannelijk wezen. Ook de historische Boeddha
en zijn oorspronkelijke leer vertoonden sterk androcentrische trekken. Het
traditionele Tantrisme in India en Tibet lijkt op het eerste gezicht anders
te zijn. Maar als we van geval tot geval de aangeraden praktijken en de
symbolische verwijzingen bestuderen, dan zien we al snel dat het in de
meeste gevallen gaat om een van de meest geraffineerde methoden om de
polariteit van de geslachten uit te buiten, in het bijzonder de vrouw en de
vrouwelijke energie, de gynergie.
De traditionele Tantra's zijn helemaal geen zinnelijk-spirituele
technieken, gericht op het cultiveren van de Eros van de geslachten en het
tot stand brengen van de gelijkwaardige heelheid van beide partners, zoals
dat graag en vaak gezien wordt door het westerse Neo-Tantrisme. De
praktijken hebben daarentegen tot inhoud het seksueel-magisch activeren van
symbolische gebieden met een transpersoonlijke, d.w.z. theogonische en
kosmogonische inhoud. Tantra en
macht - persoonlijk, spiritueel en politiek - zijn daarom in al de ons
bekende teksten synoniem aan elkaar. In ons boek hebben we in detail
beschreven, hoe in de Kalachakra-Tantra , de 'koning van de Tantra's', de
verbinding tot stand komt tussen Tantrische seksuele magie en politiek,
tussen een mythe - Shamballa - en een Boeddhocratische eindtijdvisie. Of men
nu geloof hecht aan de werkzaamheid van een dergelijke praktijk als de
Kalachakra-Tantra of niet - ze is in ieder geval verwerpelijk, omdat zij
krijgszuchtige, gruwelijke, vrouwenverachtende en despotische trekken
vertoont.
Door
critici van uw boek, wordt naar voren gebracht dat de Tantrische teksten en
afbeeldingen een symbolische betekenis zouden hebben en dat het een
misverstand zou zijn om daarin reden te zien om deze op enigerlei wijze in
de praktijk te brengen. Daarnaast zou dat betekenen dat de voorstellingen
en oefeningen van de New-Age Tantra klinkklare onzin zouden zijn. Waarop is
uw houding in deze gebaseerd?
De boeddhistische discussie over de 'slechts symbolische' of 'reële'
betekenis van de Tantrateksten is zou oud als de teksten zelf. De discussie
is ook heel begrijpelijk, want bij het uitoefenen van de Vajrayana moeten
bijna alle ethische voorschriften worden geschonden van de Vinaya Pitaka,
de door Boeddha uitgevaardigde orderegels. Tot de geëiste overtredingen van
de regels hoort niet slechts de seksuele omgang, die voor een
Boeddhistische monnik principieel verboden is. De Tantra's eisen ook
andere, zeer agressieve daden, tot en met eventueel een moord.
De discussie 'symbolisch' versus 'reëel' is ook binnen de Tibetaanse
traditie gevoerd. Tussen de regels door gaan bijna alle belangrijke lama's
uit van een werkelijke uitvoering van de seksuele praktijken, los van het
feit of zij deze nu zelf hebben uitgevoerd of niet. Tsongkhapa, de
oprichter van de orde van de geelmutsen, heeft bijvoorbeeld een zeer
deugdzaam image, en men zegt dat hij nooit met een reële seksuele partner,
een Mudra, gepraktiseerd heeft. Of dit nu juist is of niet, Tsongkhapa is
in ieder geval de auteur van belangrijke Tantrische - seksueelmagische -
commentaren en zijn uitspraken in het symbolendebat is ondubbelzinnig: 'Een
vrouwelijke partner geldt als grondslag voor de voleinding van de
bevrijding.'
Wie zich intensief met deze zaak bezig houdt, zal er heel snel achterkomen,
dat in de hoogste Tantra's reële vrouwen de voorkeur genieten of zelfs
worden voorgeschreven. Dit volgt ook uit het doel en de innerlijke logica
van de Tantrateksten, zoals we dit in ons boek uitvoerig hebben aangetoond.
Hoe is
dan te verklaren dat daarover een verhit debat plaatsvindt?
Vooral twee misverstanden hebben bijgedragen tot de opvatting van een puur
symbolische betekenis van de Tantra's:
1. De Lama’s in ballingschap,
aangevoerd door de XIV-de Dalai Lama, zijn hier in het Westen demonstratief
opgetreden als 'celibataire monniken'. Als men daaronder verstaat het
afzien van het huwelijk, dan geldt dit slechts voor de Gelugpa-orde, de
geelmutsen, echter niet voor de drie andere scholen, Kagy-pa, Sakya-pa en
Nyingma-pa. In het Tantrische ritueel praktiseren echter ook de Gelugpa's
met reële Mudras. Miranda Shaw citeert moderne geelmutsen-meesters zoals
Lama Yeshe, Geshe Kelsang Gyatso en Geshe Dhargyey, die met reële vrouwen
rituelen opgevoerd zouden hebben. June Campbell doet verslag van haar
Tantrische verhouding met de zeer beroemde Kagy-pa meester Kalu Rinpoche. Beide
vrouwen zijn tibetoloog en kennen als voormalige praktiserende Boeddhisten
het systeem van binnenuit.
2. Van fundamentele betekenis voor het misverstand dat de Tantrische
teksten een slechts symbolische betekenis zouden hebben, was het boek van
de Duitse lama Anagarika Govinda 'Grondslagen van de Tibetaanse mystiek'.
Met deze bestseller zijn talloze mensen uit het Westen voor het eerst
serieus in aanraking gekomen met het Tibetaanse Boeddhisme. Govinda is een
fanatieke aanhanger van de 'stelling van de puur symbolische betekenis' -
Dakini als zuivere ziel - en hij probeert met grote ijver het Tibetaanse
Boeddhisme van elke 'seksuele smet' te zuiveren.
Welke
gevolgen hebben uw onderzoek voor de New-Age Tantra?
In ons boek hebben we heel duidelijk naar voren gebracht dat we principieel
uiterst positief staan ten opzicht van de sacralisering van de
seksualiteit, zoals het Tantrisme het algemeen wil. De voorwaarde is echter
dat beide partners elkaar voor, tijdens en na het Tantrisch ritueel
erkennen als gelijkwaardige tegenpolen. Dit is in geen enkel ons bekend
geval gegarandeerd, wanneer we de symbolische wereld van de verschillende
traditionele Tantrateksten - zowel Boeddhistische als Hindoeïstische -
onderzoeken. De scholen kunnen volgens ons worden onderverdeeld in
androcentrische en gynocentrische strekkingen. Alle Tibetaanse scholen zijn
androcentrisch, zelfs als men volgend de Boeddhistische 'Candamaharosana
Tantra' praktiseert, een tekst die steeds weer vanwege zijn vrouwvriendelijkheid
wordt geciteerd.
De zogenaamde 'New-Age Tantra' poogt met woorden de gelijkwaardigheid van
de partners te cultiveren en overeind te houden. Ze moeten echter
voorzichtig zijn dat ze niet het slachtoffer worden van een verkeerd
geïnterpreteerde symbolische wereld en symbolische praktijk en daardoor
onbewust traditionele onderdrukkings-mechanismen toe te passen. Zo zijn
gebruikte rituele voorwerpen, mudras - handgebaren - of mantras vaak de
middelen van een geraffineerd systeem van energieuitbuiting. Het naïef en
onnadenkend overnemen daarvan door 'westerse' Tantra-scholen kan de
traditionele ontwikkelingen in verkeerde richting herhalen en bevestigen.
Daarbij komt dat de New-Age Tantra zich al te zeer concentreert op het
lichamelijk-seksuele veld - lust en zinnelijkheid - en het
intellectueelmetafysische aspect van het Tantrisme op naïeve wijze
verwaarloost. Dit aspect maakt echter van begin af aan deel uit van de
Tantrische weg. Daarbij gaat het echter om micro-macrokosmische dimensies
die pas begrepen kunnen worden als men bekend is met een 'mystieke
wetenschap'. Het lijkt ons ook beperkt en betreurenswaardig dat het vlak
van de ziel tekort wordt gedaan in zowel de New-Age Tantra als de
traditionele Tantra. Ook op het psychische vlak is - volgens ons - een
'mystieke vereniging' van beide partners belangrijk en wenselijk.
De 'unio mystica' van de zielen is een gebeurtenis waardoor beide partners
hun schoonheid en kracht kunnen ervaren. De ontmoeting van zielen behoort
net zo gecultiveerd, geleerd en overgedragen worden als de metafysische
ontmoeting van man en vrouw.
Het gaat verder om de ethische en humane rol in de maatschappij, die een
'verlicht' paar heeft te vervullen. Evenals de traditionele Tantra een
metasociale dimensie kan omvatten, waarvan we in ons boek de problematische
aspecten hebben laten zien, zo dient ook het 'moderne Tantrisme'
sociaal-ethische en humanistische verantwoording op zich te nemen, in
plaats van slechts individuele piekervaringen mogelijk te maken. Spiritualiteit
roept verplichtingen op, ze is een geschenk, dat in dienst staat van de
harmonie van evenwicht in de maatschappij. Misschien is het tijd dat het
'Neo-Tantrisme' zijn egocentrische eenzijdigheid verlaat en zich in dienst
van een culturele vernieuwing stelt.
Misschien is de New-Age Tantra - voorzichtig uitgedrukt - de voorvorm van
een nieuwe religieuze cultuur die de polariteit van de geslachten centraal
stelt. Volgens ons zijn echter nog zeer veel extra componenten nodig
voordat zich uit dit 'Milieu' een echt 'cultuurontwerp' kan
ontstaan.
Wat zijn
de consequenties voor het Boeddhisme als filosofie of religie, dat voor
veel mensen in het Westen tegenwoordig als de enige of op zijn minst als
uiterst aantrekkelijke spirituele leer en levenswijze schijnt te zijn?
Het antwoord op deze vraag zou vele bladzijden lang zijn, want het antwoord
is uiterst complex, vooral omdat het ons niet daarom gaat om het hele
systeem ter discussie te stellen, zoals bijvoorbeeld Colin Goldner dat in
zijn boek 'Dalai Lama - case van een Godkoning' zeer beslist doet.
De eerste voorwaarde voor een verandering is altijd een kritisch en open
bewustzijn. In dit verband citeren we graag de volgende uitspraak van de
historische Boeddha: 'Je twijfels zijn gerechtvaardigd, zoon van Kesa. Luister
naar mijn raad: geloof niets van horen zeggen, geloof niet in
overleveringen (!) want ze zijn oud en door vele generaties tot ons
gekomen; geloof niets op grond van geruchten of omdat de mensen veel ergens
over praten; geloof niet slechts omdat men je de geschreven getuigenis van
de een of andere oude wijze voorlegt; geloof nooit iets omdat het
vermoedelijk juist is of omdat jarenlange gewoonte je ertoe verleidt om het
voor waar te houden; geloof niets op grond van slechts de autoriteit van je
leraar of een geestelijke. Wat na het opdoen van eigen ervaring en van
onderzoek overeenstemt met je verstand en wat in dienst staat van jouw
welbevinden en dat van alle andere wezens, neem dat aan als waarheid en
leef ernaar.' (Anguttara Nikaya I, 174)
Tot deze door Boeddha gelegitimeerde en geëiste kritiek behoort op de
eerste plaats een kritische beschouwing van de mythes en de traditionele
dogma's met de vraag of deze tegenwoordig nog verenigbaar zijn met de
huidige eisen op het gebied van mensenrechten. In dit verband is verder
noodzakelijk een kritische studie van de geschiedenis van het Boeddhisme,
zijn historische verhouding tot de staat, tot oorlog, tot het vraagstuk van
de geslachten, enzovoort. Geen enkele religie mag zich aan het begin van het
komende millennium onttrekken aan zo'n onderzoek van haar geschiedenis.
Even noodzakelijk is het kritische onderzoek naar het heden, d.w.z.
concreet de discussie met de Tibetaanse leraren. Pas nadat een dergelijke
kritiek op eerlijke wijze heeft plaatsgevonden, kan men het Tibetaanse
Boeddhisme als zijn eigen religie aanvaarden of niet.
Welke
gevolgtrekkingen zijn te maken voor het politieke engagement voor een vrij
Tibet?
Noch de Tibetaanse regering in ballingschap, noch de Dalai Lama vragen om
een politiek engagement voor een 'vrij' Tibet. Volgens de Straatsburgse
Verklaring van 1989 gaat het uitsluitend om de 'Autonomie' van Tibet onder
algemeen bestuur van China naar het model van Hongkong. We kunnen niet
beoordelen of een dergelijk model werkelijk ernstig gemeend wordt door de
Tibetanen in ballingschap. Hoe dan ook loopt de sympathisantenscène nog
steeds met de leuze 'Free Tibet' rond en lijkt zich verder weinig te
interesseren voor het fundamentele volkenrechtelijke verschil tussen
'autonomie' en 'soevereiniteit'.
We willen
de Tibetanen niet iets aanpraten in politiek opzicht. Principieel zijn we
echter tegen elke overbenadrukking van de nationale staat, zoals dat
tegenwoordig overal in de mode is. De Tibetanen moeten zelf eerlijk
beoordelen of zij van Chinese zijde zo sterkt worden onderdrukt dat alleen
een losmaking van China de enige weg naar de vrijheid is. In ieder geval
zou het goed zijn wanneer zich onder hen mensen zouden verzamelen die zich
consequent uit de structuren van het politieke Lamaïsme emanciperen en die
zelf hun weg zoeken ten nutte van hun volk. Mannen en vrouwen uit het
westen zouden hen daarbij behulpzaam dienen te zijn.
Interview: Edi Goetschel
|